بهترین پناهگاه(۹)

در شرح دعای هفدهم از صحیفه سجادیه در رابطه با شیطان، به این عبارت رسیدیم که می گوید:

«اللَّهُمَّ وَ أَشْرِبْ قُلُوبَنَا إِنْكَارَ عَمَلِهِ، وَ الْطُفْ لَنَا فِي نَقْضِ حِيَلِهِ»

در قسمت هشتم به توضیح بخش اول عبارت پرداخته شد.

«... وَالْطُفْ لَنَا فِى نَقْضِ حِيَلِهِ»
به راستی شکستن و خنثی کردن حیله های شیطان چگونه میسر است اگر که لطف آفریدگار نباشد؟

با دو واژه این بند آشنا می شویم:

نقض: گسستن و از هم در رفتن پيوستگى ساختمان و بنا و گره ريسمان و طناب و عقد ضد نبستن و محكم نكردن است- نَقَضْتُ البناءَ و الجبل و العقد- بنا و طناب و گره را از هم باز كردم. (ترجمه مفردات، ج۴، ص: ۳۹۲)

لُطف: رفق‏ و مدارا و نزديكى است «لطف و لطفا: رفق و دنا» و بفتح اوّل به معنى نازكى و صافى است «لطف لطفا و لطافة؛ در مصباح آمده «لطف اللّه بنا» يعنى خدا به ما رفق و با ما مدارا- كرد. (قاموس، ج‏۶، ص: ۱۹۰)

لطف خداوند در دفع حیله ابلیس بر زبان حضرت یوسف (ع) نیز جاری شده است و آن جا که ماجراهای گذشته خویش را حکایت می کند چنین می گوید:

«...وَ قَدْ أَحْسَنَ بي‏ إِذْ أَخْرَجَني‏ مِنَ السِّجْنِ وَ جاءَ بِكُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطانُ بَيْني‏ وَ بَيْنَ إِخْوَتي‏ إِنَّ رَبِّي لَطيفٌ لِما يَشاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَليمُ الْحَكيمُ»

... و به من احسان نمود كه از زندان نجاتم بخشيد و شما را بمن رساند پس از آنكه شيطان بين من و برادرانم جدايى افكند زيرا خداوند بهر كس كه بخواهد لطف مينمايد و او حكيم و داناست . (يوسف : ۱۰۰)

یوسف (ع) پس از آن که به رهایی خود از همه سختی هایی که بر وی گذشته اشاره می نماید به دخالت شیطان در وقوع آنها نیز تاکید می کند و آنگاه این نجات را به لطف خداوند نسبت می دهد.

چنانکه گفته اند، لطيف از نام هاى خدا است كه معناى آن رفيق و مهربان نسبت ببندگان است و لطيف آن كسى است كه خواسته انسان را از روى مهربانى بوى برساند، لیکن معنی دیگری نیز برای این لغت آمده و آن این است که لطيف: يعنى دانا و عالم به جزئيات و ريزه كارى هاى امور. (ترجمه تفسیرمجمع البيان ج‏۱۲، ص: ۳۰۲)

و نیز گفته اند:

اللطيف: يعنى كسى كه به بندگان خود نيكى مى‏ كند و از راهى كه نمى ‏دانند به ايشان لطف مى ‏كند يعنى نرمى و مدارا مى ‏نمايد و لطف يعنى خوبى كردن و كرامت دادن و فلانى لطيف به مردم است يعنى به ايشان نيكى مى ‏كند و به ايشان لطف مى‏ نمايد و گاهى لطيف را به معناى لطف در تدبير و فعل مى ‏گيرند، مى ‏گويند: فلانى صنعتگرى لطيف الكف است (يعنى چيره است) در صورتى كه وى در امر صنعت حاذق و ماهر باشد و در خبر در معناى لطيف آمده كه: او خالق مخلوقات لطيف (ظريف) است چنان كه به عظيم ناميده شده است، زيرا خالق‏ مخلوقات عظيم است و گفته مى‏ شود: لطيف يعنى كسى كه فاعل لطف است يعنى بنده با آن به فعل طاعت نزديك مى‏ شود و از فعل معصيت دور مى ‏گردد.

(آداب راز و نياز به درگاه بى نياز، ص: ۲۹۹)

امام رضا علیه السلام در پاسخ به سوالات مردی که منکرخداوند بود (زندیق) توضیحاتی بیان فرموده اند که ناظر به همین جنبه از معنای لطیف است:

مرد پرسيد:

شما كه مى‏ گوييد: خداوند لطيف، سميع (شنوا)، حكيم، بصير (بينا) و عليم است يعنى چه؟ آيا كسى مى ‏تواند بدون گوش، شنوا باشد، يا بدون چشم، بينا باشد يا ظريف و دقيق؛ ولى دست نداشته باشد و يا حكيم باشد ولى صانع و سازنده نباشد؟

حضرت فرمود:

«لطيف» در بين آدميان، موقعى اطلاق مى‏ شود كه كسى بخواهد كارى يا صنعتى انجام دهد. آيا نديده ‏اى وقتى كسى مى‏ خواهد چيزى اتّخاذ كند يا كارى كند اگر با دقّت و ظرافت انجام دهد، مى‏ گويند فلانى چقدر با ظرافت و دقيق است؟ پس چطور به خداوند بزرگى كه مخلوقاتى ريز و درشت دارد و در جانوران روح هايى قرار داده و هر جنسى را از جنس ديگر متباين ساخته بطورى كه هيچ شبيه يك ديگر نيستند، لطيف (دقيق و با ظرافت) گفته نشود؟ پس هر كدام از اين مخلوقات در تركيب ظاهرى خود لطفى از خالق لطيف و خبير دارا است. لذا هرگاه در درختان و ميوه‏هاى خوراكى و غير خوراكى آن دقّت می کنیم می گویم خالق ما، لطيف است ولى نه مانند لطيف بودن مخلوقات در كارهايشان... .

(احتجاج-ترجمه جعفرى، ج۲، ص: ۳۷۰)

با توجه به معانی ای که از لطیف بودن خداوند گفته شد تناسب آن را با نقض حیله های شیطانی در می یابیم. در حقیقت شیطان چنان مکار است و ترفند های وی به حدی پیچیده اند که اگر آفریدگار حکیم شیطان شناس به مهربانی و شفقت خویش و لطافت و استادی ای که در تدبیر امور دارد، به یاری بنده نشتابد،کسی را توان مقابله با او نیست.

لذا ما به زبان دعا هم رفق و مهربانی و هم حکمت و کار دانی وی را به یاری می طلبیم و یقین داریم که خواستن و دعا کردن ما نقشی تعیین کننده در جلب لطف و عنایت پروردگار خواهد داشت.

ادامه دارد.