بهترین پناهگاه

قسمت 14

 

اللَّهُمَّ وَ اعْمُمْ بِذَلِكَ مَنْ شَهِدَ لَكَ بِالرُّبُوبِيَّةِ، وَ أَخْلَصَ لَكَ بِالْوَحْدَانِيَّةِ، وَ عَادَاهُ لَكَ بِحَقِيقَةِ الْعُبُودِيَّةِ، وَ اسْتَظْهَرَ بِكَ عَلَيْهِ فِي مَعْرِفَةِ الْعُلُومِ الرَّبَّانِيَّةِ.

بار خدايا مشمول اين درخواست من گردان هر كه را كه بپروردگاريت گواهى دهد، و بيگانگيت اخلاص داشته باشد و ببندگى از روى حقيقت با شيطان دشمنى نمايد، و در آموختن علمهاى خدائى (اصول عقائد) احكام و مكارم اخلاق) بر دشمنى با او از تو كمك بطلبد.                  

(الصحيفة السجادية-ترجمه و شرح فيض الاسلام، ص: 122)

در بخش پیشین دعا از خداوند در خواست شده بود که :  ما و كسان و برادران ما و همه مردان و زنان اهل ايمان را پناه ده از آنچه از آن پناه برده‏ايم، و رهائيمان ده از آنچه از ترس آن از تو رهائى طلبيده‏ايم.

در این عبارت از دعا،  طلب تعمیم می کنیم یعنی از حد قبلی پا فراتر نهاده  از پروردگار می خواهیم افراد دیگری را نیز از شر شیطان محفوظ نگاه داشته و به آنان نیز برای دفاع از خود سلاح و سپر و ....عطا فرماید.

کسانی که از خداوند در خواست می کنیم مشمول دعایمان شوند، این افرادند:

1 ـ مَنْ شَهِدَ لَكَ بِالرُّبُوبِيَّةِ، :کسی که شهادت به ربوبیت خداوند داده است.

 2 ـ  وَ أَخْلَصَ لَكَ بِالْوَحْدَانِيَّةِ، کسی که تو را به یگانگی پرستیده و خالصانه بر این اعتقاد ایستادگی می کند.

 3 ـ وَ عَادَاهُ لَكَ بِحَقِيقَةِ الْعُبُودِيَّةِ، کسی که با شیطان به خاطر تو با حقیفت بندگی، دشمنی و مبارزه می کند

 4 ـ وَ اسْتَظْهَرَ بِكَ عَلَيْهِ فِي مَعْرِفَةِ الْعُلُومِ الرَّبَّانِيَّةِ. کسی که هنگام کسب معرفت و دست یافتن به علومی که به رب منتسب هستند،برای مقابله با  شیطان از خداوند در خواست پشتیبانی می کند.

این چهار گروه در درگاه الهی و محضر اهل بیت ع  مورد اکرام و احترام هستند و به دلیل همین ارزش والایی که دارند مشمول دعای حضرت سجاد ع (به عنوان امام زمانشان) و امروز هم حضرت مهدی عج (امام این عصر و زمان)  و همچنین مؤمنینی که این دعا را می خوانند، قرار می گیرند.

دلیل این اکرام چیست؟

هریک از این چهاردسته واجد جنبه ای از برجستگی هستند که موجب بالا رفتن اهمیت و ارزش آنان نزد خداوند می شود.

ـ شهادت دادن به ربوبیت خداوند و اقراربه بندگی از این جهت اهمیت دارد که اولین قدم بندگی محسوب می شود. خداوند در عالم ذر از بندگان اعتراف گرفته که آیا من آفریننده و خالق شما نیستم ؟! و همه به این نکته اعتراف کرده و تعهد نموده و پیمان بسته اند که برای خدا شریک نگیرند و تنها او را عبادت کنند و فرامینش را گردن نهند . همه پیامبران و فرستادگان الهی نیز امت خود را به همین مسئله دعوت کرده اند . مؤمنین درهمه زمانها بر این اصل و مبنا سلوک نموده با قلب و زبان و همه اعضا و جوارح خود در مسیر حق حرکت کرده اند.

بنده ممکن است در مسیر عبودیت و پرستش خداوند دچارغفلت و تزلزل شده و گاه به شرک و نفاق نزدیک شود اما اخلاص ایمان را از چنین آفاتی محفوظ نگاه می دارد.

وقتی شخص روی ایمان خود متمرکز شده و توجه ومواظبت بسیار به خرج می دهد تا عوامل مختلف روی آن اثر سوء باقی نگذارد در نتیجه این مراقبت ها ایمان وی خالص باقی مانده و اغراض فاسد به آن راه نخواهند یافت .

حضرت علی ع فرموده اند:

اصل الاخلاص الياس ممّا فى ايدى النّاس. 

اصل اخلاص يعنى خالص گردانيدن طاعات و عبادات از براى حق تعالى و آميخته نساختن به اغرض ديگر نوميدى است از آنچه در دستهاى مردم است چه هر كه را اميدى به آنها نباشد ظاهر است كه آنچه كند خالص باشد از براى حق تعالى.                  

       (غرر الحكم، ج‏2، ص: 416  شرح آقا جمال الدين خوانسارى )

مسلما وقتی قلب انسان به توجه و تعریف و تشویق دیگران اهمیت قائل شده و برای آن جایی باز می کند او به شرک و نفاق نزدیک می شود همچنین است وقتی که دائم نگران تحقیر و سرزنش مردم بوده از پراکنده شدن افراد از گرد خود در ترس و بیم سر می برد. و یا حتی این که طمعی به آنچه نزد مردم است داشته و برای به دست آوردنش به دام تملق بیفتد به عبارت دیگر بیم ها و نگرانیها و اشتیاق های او در رفتار و کردارش اثر گذاشته و و اعمال و رفتارهایی از خودش بروز دهد که به ایمان او آسیب می رساند.

اگر انسان بتواند با تمرکز و توجه به خدا قلب خود را از بیم و امید ها و طمع ها و مانند آن خالی کند ، ایمان خود را سالم نگاه داشته است و اخلاص مجموعه ای از همین تلاشهایی است که ایمان را از خدشه و آسیب محفوظ نگاه می دارد. البته ایمان سالم مانده نیز متقابلا در اعمال و کردار آینده فرد تاثیر گذاشته و آن را خالص تر و توام با اخلاص بیشتر می نماید.

کلام گهر بار امیرالمومنین ع اشاره به همین نکته دارد، آن جا که می فرمایند:

    خير العمل ما صحبه الاخلاص 

بهترين عمل آنست كه اخلاص همنشين او باشد ،

            ( شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غرر الحكم، ج‏3، ص: 425)

ـ جمله  « ...وَ أَخْلَصَ لَكَ بِالْوَحْدَانِيَّةِ» در باره چنین کسی صدق می کند. چرا که او اعتقاد به وحدانیت خداوند را با همه اعضا و جوارح و کردار و رفتار و سلوک فردی و اجتماعی خویش نمایش داده است و مورد تکریم الهی قرار گرفته چنین شخصی باید از چنگ شیطان در امان نگاه  داشته شود.

حضرت زهرای مرضیه س در خطبه فدک چنین می فرمایند:

شهادت مى‏دهم معبودى جز اللَّه نيست و او يكتا و بى‏شريك است، و البتّه تأويل اين كلمه (شهادت به وحدانيّت) به حقيقت اخلاص مى‏باشد، و حقيقت توحيد و اخلاص فطرى قلوب و دلها است. و خصوصيّات و تحقيق مقام توحيد به نور تفكّر و ايمان ظاهر خواهد شد.

                    (احتجاج-ترجمه جعفرى، ج‏1، ص: 227)

نکته ظریفی در روایات هست که اثبات می کند شهادت به وحدانیت بیان زبانی لا اله الا الله نیست،

در حدیث قدسی آمده  :.. هر كس به وحدانيّت من گواهى ندهد، و يا گواهى به آن دهد ولى به رسالت بنده و رسولم محمد معتقد نباشد، يا آن را قبول كند ولى خلافت على بن أبى طالب را نپذيرد، يا آن را قبول كند ولى امامت امامان پاكيزه از فرزندان على را قبول نكند، اين چنين فردى نعمت مرا انكار و جلالم را كوچك شمرده، و به كتابها و آيات من كافر شده است و اگر چنين فردى قصد مرا كند در پيش روى او حجاب گذارم، و چون از من درخواست كند او را محروم نمايم، و اگر مرا بخواند ندايش را نمى‏شنوم، و چون دعا كند او را اجابت نمى‏كنم، و چون به من اميد بندد نااميدش سازم و اينها همه جزاى اعمال اوست كه از من به او مي رسد، و من كوچكترين ستمى به بندگانم روا نمى‏دارم.

                      ( احتجاج-ترجمه جعفرى، ج‏1، ص: 152)

و اما کسی که در باره اش گفته شده :

ـ وَ عَادَاهُ لَكَ بِحَقِيقَةِ الْعُبُودِيَّةِ، شخصی که با شیطان ستیزه و عداوت می پردازد و رسما اعلان جنگ می دهد. او نیز باید مشمول دعا شده و برایش طلب اسلحه و حصن می کنیم.

عنوان بصری از امام صادق ع سوال کرد: يا ابا عبد اللَّه حقيقت عبوديت چيست؟

 فرمود: به سه چيز مى‏توان اين حقيقت را دريافت. يكى اينكه بندگان آنچه را كه خداوند به آنها بخشيده است ملك خود ندانند، زيرا بندگان خدا مالك نيستند و هر چه دارند از خدا مى‏باشد و هر جا خدا امر كند بايد خرج كنند.

دوم اينكه بنده‏اى هرگز قدرت ندارد با فكر و انديشه خود كارهاى خود را اداره كند،

سوم اينكه هر چه خداوند به او امر كرده و يا از آن نهى نموده است به كار گيرد و از اوامر و نواهى خدا سر باز نزند،

هر گاه بنده‏اى چيزى را ملك خود نداند مال را انفاق مى‏كند.

هر گاه بنده‏اى امور خود را به خداوند واگذارد و بفهمد كه با عقل و تدبيرش نمى‏تواند امور خود را آن طور كه هست اداره كند، گرفتارى‏هاى دنيا و مصائب آن بر او گوارا مى‏گردد،

هر گاه بنده‏اى به اوامر و نواحى خداوند گردن‏ گذارد ديگر با مردم جدال و مناقشه نمى‏كند و آنها را آزار نمى‏دهد. هر وقت كه آدميان به اين سه خصلت عمل كردند و مورد لطف و اكرام خداوند قرار گرفتند دنيا در نظر آنها كوچك مى‏شود و شيطان و مردم نمى‏توانند بر آنها سلطه پيدا كنند و دنبال جمع كردن مال و تكاثر و تفاخر نمى‏روند، و قصد رياست بر مردم و طلب عزّت ندارند و اوقات خود را به هدر نمى‏دهند.

                       ( مشكاة الانوار-ترجمه عطاردى، ص: 308)

بعلاوه خداوند در قرآن کریم هشدار می دهد که :

إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما يَدْعُوا حِزْبَهُ لِيَكُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعيرِ (فاطر : 6 )

دشمن بزرگ شما شيطانست شما هم او را دشمن بداريد و به دلخواه او عمل نكنيد شيطان و پيروانش شما را به حزب خود دعوت مي نمايند تا مانند آنها گشته  و از اهل آتش دوزخ شويد چه او خود جهنمى است و خرمن سوخته مي خواهد و مايل است خرمن ديگران نيز دستخوش آتش گشته و نابود گردد.

(تفسير جامع، ج‏5، ص: 433)

اطاعت از این فرمان خداوند در مورد شیطان و مداومت ومواظبت بر آن عبودیت و بندگی خدا به حساب آمده و پافشاری و استقامت دراین مسئله  بهترین روش پرستش و حقیقت عبودیت است. البته کسی که در مسیر دشمنی با شیطان قدم می گذارد از کینه توزی و انتقام او در امان نیست لذا باید برایش از خداوند طلب سپر و اسلحه نمود.

  ـ وَ اسْتَظْهَرَ بِكَ عَلَيْهِ فِي مَعْرِفَةِ الْعُلُومِ الرَّبَّانِيَّةِ.

و اما طلبه علوم ربانی و کسی که در حال آموختن علوم دینی  و معارف اعتقادی است و در عین حال نیز دائم از شر شیطان به خدا پناه می برد دعای او را نیز باید اجابت گفته و پناه و سلاح داد.

این اکرام و بزرگداشتی که باعث تعمیم دعا شده به دو نکته بازگشت می کند اولی  به خاطر عظمت و اهمیتی  کاری است که به آن اشتغال دارند  نزد خداوند و مومنین و دومی به حساسیت شیطان نسبت به کار ونیز امکان اعمال نفوذ شیطانی که همیشه  جویندگان معرفت را تهدید می کند و روایات شیعه به هر دو مورد اشاره دارند.

در فضیلت آموختن علوم ربانی از علی ع  روایت گردیده که : ای مردم بدانيد كه كمال دين در طلب علم است و بكار بستن آن، و راستى كه دانش جستن بر شما از طلب مال لازم‏تر است زيرا مال دنيا ميان شما تقسيم است و براى شما ضمانت شده

(تحف العقول-ترجمه كمره‏اى  ص : 196)

در فضیلت علماء نیز احادیث زیادی وارد شده، چنان كه امام صادق عليه السّلام مى‏فرمايد:

«علماء شيعتنا مرابطون في الثّغر الّذى يلى ابليس و عفاريته، يمنعونهم عن الخروج على ضعفاء شيعتنا و عن ان يتسلّط عليهم ابليس و شيعته النّواصب»

«علماى شيعيان ما در مرزى هستند كه در سوى ديگر آن ابليس و دار و دسته‏اش مستقرند. اينان مانع از شياطين مى شوند كه به ضعفاى شيعيان ما حمله كنند، و از اينكه ابليس و پيروان ناصبى‏اش بر آنان مسلّط شوند».     ( اسرار آل محمد عليهم السلام، ص: 19)

و اما این که در جریان فراگیری علوم الهی باید متوجه دخالت شیطان والقائات او بود نیز نکته مهمی است تا آن جا که در تلاوت و تدبر در آیات نیز باید استعاذه را فراموش نکرد.

دخالت شیطان در تعلیم و تعلم علوم الهی از گذشته تاریخ تا به امروز ادامه داشته است وارد کردن اسرائیلیات در دین و انتقال بافته های فکری متفکرین یونان و باز کردن پای تصوف و عرفان مسیحیت تحریف شده  به مکتب تشیع و رنگ و لعاب اسلامی بخشیدن به همه اینها،  تنها گوشه ای این دخالت است.

این در حالیست که تاکید شده  به شرق بشتابید یا به غرب بروید دانش صحیحی نخواهید یافت مگر این که از نزد ما اهل بیت  منشأ گرفته باشد : أَبُو جَعْفَرٍ ع ... شَرِّقَا وَ غَرِّبَا فَلَا تَجِدَانِ عِلْماً صَحِيحاً إِلَّا شَيْئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ الْبَيْت‏.   (الكافي، ج‏1، ص: 399)

مرحوم صاحب ریاض السالکین در کتاب خود به این نکته توجه می دهند که :

امام از این جهت طالب معرفت علوم ربانی را در شمول و تعمیم دعا وارد می کنند که مقصود شیطان همواره گمراه کردن بندگان در اعتقاد می باشد و منحرف نمودن شخص از معرفت پروردگار و صفات او و هر آنچه به اعتقادات او باز می گردد .

خلاصه : این چهار ویژگی خاص  خواه در یک نفر جمع شده باشد چه در افراد متعددی که هرکدام یکی دو مورد از را در خود پرورده اند  ، مشمول دعای امام ع و مومنین  قرار می گردد. و شایسته است که ما نیز با تاسی به این امر انها را مورد  تکریم و احترام قرار داده در همه امورفردی و اجتماعی از دیگران ممتاز نماییم .